ریاضی و اضطراب
اضطراب رياضي موجب ضعف فرآيندهاي ذهني براي انجام عمليات رياضي، منفي نگري و سردرگمي دانش آموزان مي‌شود. اين گروه با اجتناب از كلاس رياضي، ناتواني در انجام آزمون‌هاي رياضي و اضطراب و تشويش فراوان از يادگيري اين درس طفره مي‌روند.
اين تصور كه استعداد رياضي مادرزادي است يا پسرها نسبت به دخترها عملكرد بهتري در درس رياضي دارند، يا درس رياضي درس منطق است، نه درس خلاقيت، موجب عقب نشيني و مقابله برخي از دانش آموزان از يادگيري علم رياضي مي شود.
عوامل موثر در ايجاد اضطراب رياضي
الف- عوامل محيطي
1ـ فشارهاي والدين:
بديهي است نقش والدين در اضطراب كودكان از درس و مدرسه بسيار موثر و غيرقابل انكار است.
گروهي از پدر و مادرهايي كه خود در درس رياضي ضعيف و كند بوده‌اند اين احساس و نگرش خود را به فرزندشان نيز منتقل مي‌كنند يا گروهي ديگر نيز با فشارها و توقعات خارج از توان فرزندشان آنان را دچار ترس و اضطراب مي‌كنند.
2ـ شيوه آموزش آموزگاران:
گروهي از آموزگاران و معلمان مقطع ابتدايي بدون در نظر گرفتن موقعيت ذهني- رواني دانش آموزان و ميزان استعداد‌ها و توانايي‌هاي آنان، مسائلي براي حل كردن طرح مي‌كنند كه از عهده بيشتر شاگردان كلاس خارج است. در اين گونه موارد، دانش آموزان احساس بي‌كفايتي و ناتواني مي‌كنند و نسبت به استعداد و عملكرد خود بدبين و وازده مي‌شوند.
3ـ محتواي كتاب‌هاي رياضي:
در مواردي نيز محتواي كتاب و ترتيب درس‌هاي رياضي به گونه‌اي است كه يادگيري مفاهيم رياضي، سخت جلوه مي‌كند و موجب گيجي و سردرگمي دانش آموزان مي‌شود.
در چنين مواردي اگر آموزگار هم كمي درايت و تلاش از خود به خرج ندهد و آموزش را راحت‌تر نكند، موجب بيزاري دانش آموزان از درس رياضي مي‌شود، زيرا آنان احساس مي‌كنند كه چيزي نميفهمند.
4ـ تجارب منفي:
نمره‌هاي پايين از درس رياضي، پيش زمينه‌هاي ذهني، آموزگاران جدي و سختگير، روش‌هاي تدريس اشتباه، توجه نكردن به مراحل رشد ذهني كودكان و آزمون‌هاي پيچيده پي درپي، همگي مي‌توانند موجب بدبيني دانش آموزان نسبت به درس رياضي شوند.
شيوه‌هاي اشتباه آموزش رياضي
1ـ تاكيد بيش از اندازه بر به يادسپاري:
رياضي درسي است كه بيش از آن كه به حفظ كردن نياز داشته باشد، به فهميدن و درك كردن نياز دارد. درك قوانين و مفاهيم رياضي موضوعي است كه براي تدريس اين درس بايد در وهله نخست مدنظر باشد.
2ـ تاكيد بر سرعت در پاسخ گويي:
مساله حل كردن و پاسخ دادن به سوالات درس رياضي نياز به درك مساله و پرسش آموزگار دارد. پس با فشار آوردن بر دانش آموزان كه سريع پاسخ دهيد، نمي‌توان مشكلي را حل كرد.
در اين گونه موارد، دانش آموزي كه قدري كندتر از ديگران عمل مي‌كند، احساس بي‌كفايتي و ضعف مي‌كند و از يادگيري و درك مساله عاجز مي‌ماند.
در مواردي پيش مي‌آيد كه آموزگاري از اين كه درسي را چند بار تكرار كند و دانش آموزان متوجه نشوند، دچار ناكامي و سرخوردگي مي‌شود. اما اگر همين آموزگار روش خود را تغيير دهد و آهسته‌تر مفاهيم رياضي را براي دانش آموزان جا بيندازد، به طور حتم نتيجه بهتري خواهد گرفت.
3- يكنواختي و ابتكار نداشتن آموزگاران در شيوه تدريس:
اغلب دانش آموزان دوست دارند مساله ها و پرسش‌هاي متنوع و لذت بخش را پاسخ دهند. براي مثال، آموزگار مي‌تواند براي به فكر واداشتن دانش آموزان، آنها را در شرايط عيني روزمره زندگي قرار دهد و انتظار داشته باشد كه آن مساله را حل كنند. فروشگاهي خيالي با مجموعه‌اي از جنس‌ها با قيمتهاي مختلف و تجسم صحنه خريد و فروش كالا براي كودكان ابتدايي بسيار ملموس، عيني و قابل درك‌تر است تا مثالي دور از ذهن، كه كودك هيچ تصوري درباره آن در ذهن ندارد.
دانش آموزان ابتدايي (به ويژه دخترها) نياز به هرچه عيني‌تر كردن مسائل دارند.
آنها به دليل رشد ذهني شان هنوز قادر به درك مسائل انتزاعي نـيسـتند، بـراي درك مسالـه و آسـان سازي آن بايد از روش‌هاي ملموس استفاده كرد.
4ـ نداشتن درك درست از كاربرد رياضي در زندگي:
بديهي است اگر دانش آموزان موارد استفاده از رياضي را در زندگي روزمره بشناسند و به كار بندند، علاقه بيشتري نسبت به يادگيري اين درس از خود نشان خواهند داد.
پ – عوامل فردي
1ـ كاهش اعتماد به نفس:
تسلط نداشتن بر انجام چهار عمل اصلي و اوليه رياضي، درك مساله و راه حل آن موجب كاهش اعتماد به نفس دانش آموز در يادگيري درس رياضي مي‌شود و اين چرخه ضعيف (ندانستن، بي‌علاقگي و بيزاري از درس رياضي) موجب دوري گزيدن از كليه درس‌هاي مرتبط با رياضي «هندسه، ترسيم، جبر، مثلثات و غيره) در آينده مي‌شود.
2ـ ا حساس ضعف و كمبود:
اغلب دانش آموزاني كه به درس رياضي علاقه ندارند، از اشتباه كردن پاي تخته سياه مي‌هراسند. آنها تصور مي‌كنند اگر نتوانند پاسخ سوالي را درست جواب دهند، مورد تمسخر و خنده هم كلاسي‌هايشان قرار مي‌گيرند.
در حالي كه آموزگار وظيفه دارد با اتخاذ روش‌هاي گوناگون مانع بروز اين گونه صحنه‌ها شود.
3ـ عدم تشويق دخترها به يادگيري رياضي:
گروهي از والدين تصور مي‌كنند كه دخترهايشان نيازي به يادگيري عميق رياضي ندارند. همان قدر كه بتوانند در اين درس نمره قبولي بياورند، كافي است. در حالي كه امروزه تمامي رشته‌هاي درسي به نوعي با رياضي، برنامه نويسي، حل مساله، تفكر انتزاعي و شيوه استدلال كردن سر و كار دارند.
پس بهتر است دخترها نيز همچون پسرها به يادگيري علم رياضي تشويق شوند تا امكان دسترسي به رشته‌هاي گوناگون را داشته باشند.
اضطراب رياضي ونقش آموزگاران
بديهي است رفتارهاي پنهان و آشكار (كلامي و غيركلامي) آموزگار در بروز اضطراب دانش آموزان از درس رياضي تاثير زيادي دارد. زماني كه آموزگار ناخودآگاه اخم مي‌كند يا با جملاتي توهين‌آميز و ترشرويي موجب كاهش اعتماد به نفس شاگرد مي‌شود، او را از دستيابي به جواب نهايي پرسش يا مساله بازمي دارد.
در مواردي نيز، اضطراب از آموزش صحيح درس رياضي به دانش آموزان موجب ضعف شيوه‌هاي تدريس آموزگار مي‌شود و ريشه‌هاي اضطراب را در دانش آموزان به وجود مي‌آورد. گروهي از آموزگاران نيز تصور مي كنند رياضي مقطع ابتدايي به قدري ساده است كه تمامي دانش آموزان بايد آن را بفهمند.
در حالي كه اگر با مراحل رشد ذهني كودكان آشنا باشند، اين انتظار بي‌مورد را از آنها نخواهند داشت. شناخت اعداد، عددنويسي، درك بزرگ‌تر و كوچك تر، فهم عمل جمع و تفريق و درك مفهوم ضرب و تقسيم نخستين گام‌هاي آموزش رياضي است.
در كنار آموزش اين مفاهيم، آموزگار بايد درك مساله، شيوه طرح مساله، قابل فهم بودن مساله، درك راه حل مساله و بيان شيوه حل مساله را نيز به دانش آموزان بياموزد. هرچه مساله براي دانش آموزان قابل فهم‌تر و ملموس‌تر باشد، يافتن راه حل مساله نيز براي آنان راحت‌تر خواهد بود.
هرچه آموزگار از مثال‌ها، تمرين‌ها و راهكارهاي عيني‌تر استفاده كند، شاگردان رياضي را شيرين‌تر، آسان‌تر و عملي‌تر خواهند يافت. آموزگاران بايد به اين نكته توجه داشته باشند كه شاگردان ابتدايي هنوز نمي‌دانند چطور بايد رياضي را ياد بگيرند.
به آنها ياد مي‌دهند كه عمليات جمع و تفريق را حفظ كنند، در حالي كه هنوز مفاهيم زيربنايي (استدلال كردن) را نياموخته‌اند. آنها براي هرچه آسان‌تر كردن آموزش رياضي به دانش آموزان بايد سعي كنند شيوه‌ها و روش‌هاي تدريس را متناسب با نيازهاي دانش آموزان كلاس خود تغيير دهند. آنها بايد ابتدا:
1ـ نسبت به رياضي نگرش و ديدي مثبت و سازنده در خود و شاگردانشان ايجاد كنند. آموزگار بايد بپذيرد كه وظيفه خطير آموزش امري ساده و راحت نيست. كودكاني كه تا چند سال پيش هيچ انتظاري از آنها نمي‌رفت، به تـــدريج گام در مسير يادگيري و آموزش گذاشته‌اند.
پيشرفت آنها مرحله به مرحله است. آنها ابتدا مفاهيم اوليه را بايد ياد بگيرند. درك مساله رياضي نياز به تفكر دارد. اگر دانش آموزي در يكي از اين مراحل دچار ضعف و كاستي باشد، گام‌هاي بعدي را با دردسر پشت سر خواهد گذاشت.
چه بسا آنچه را كه در طول سال‌هاي ابتدايي خوب نياموخته است، تا سال‌هاي جواني و بزرگسالي نيز نتواند خوب بفهمد.
در نظر داشته باشيد، باورهاي آموزگاران درباره درس رياضي تاثير شگرفي بر عقايد دانش آموزان مي‌گذارد. اگر معلمي از تدريس رياضي احساس فشار و ناراحتي كند، موجب انتقال اين احساس به دانش آموزانش مي‌شود. اگر هدف آموزگار كاهش استرس دانش آموزان است، نبايد بگويد سريع جواب بده./ خيلي آسان است./ رياضي خيلي مهم است./ مسائل را به تنهايي حل كن. / نه، اشتباه كردي.
در عوض بايد بگويد:
اگر عجله كني، حتماً اشتباه مي‌كني./ اگر سعي كني تمامي مساله را ذهني حل كني، ممكن است اشتباه كني./سعي كن گام به گام مساله را حل كني.
اين كار باعث مي‌شود كه مساله را خوب بفهمي و راه حل‌هاي آن را درست حدس بزني./ زماني كه مساله را نوشتي، يك بار آن را توضيح بده.
آموزگاران بايد بپذيرند:
الف- دانش آموزان با يكديگر تفاوت دارند.
ب- هر دانش آموزي شيوه واحدي براي فكر دارد. حل يك مساله ممكن است روش‌هاي مختلفي داشته باشد. پس بهتر است به هر دانش آموزي اجازه دهند كه با شيوه خودش مساله را حل كند.
ج- هيچ گاه دانش آموزان را با يكديگر مقايسه نكنند.
2- دانش آموزان را با درس توجيه كند. آموزگار ابتدايي بايد سعي كند فلسفه ساده‌اي از رياضي را براي دانش آموزانش توضيح دهد. گفت وگو و واضح سازي عمليات رياضي، امكان پرس وجو‌هاي كلاسي، اشكال‌گيري، ارائه تمرين‌هاي ساده به پيچيده، گوشزد كردن قوانين رياضي به دانش آموزان از جمله نكاتي است كه معلم درس رياضي بايد به آنها توجه داشته باشد.
3ـ انجام آزمون‌هاي كوتاه و متنوع مي‌تواند از اضطراب رياضي دانش آموزان بكاهد. تست‌هاي ساده رياضي، حل مسائل آسان رياضي، موفقيت‌هاي پي درپي در آزمون‌هاي رياضي و پيشرفت گام به گام در درس رياضي موجب تقويت اعتماد به نفس دانش آموزان در يادگيري علم رياضي مي‌شود. پرسش‌هاي ساده‌اي كه آموزگار مطمئن است دانش آموزان پاسخ‌هاي آنها را مي‌دانند، آزمون‌هاي هفتگي كه از بين درس‌هاي هفته انتخاب شده است و تمرين‌هاي مكرري كه صرفاً براي يادآوري درس‌هاي قبلي آورده مي‌شود، نيز موجب حضور ذهن دانش آموزان در كلاس مي‌شود.
4-مثـبت نـگـري را بـه دانــش آموزان بياموزيد
با پايان هر سال تحصيلي دانش آموزان يك سري تجارب و خاطرات خوشايند و ناخوشايند را با خود به سال تحصيلي جديد مي‌آورند.
آموزگار درس رياضي بايد سعي كند تجارب منفي و ناخوشايندي را كه گروهي از دانش آموزان در خصوص درس رياضي در ذهن دارند، فراموش كند و زمينه‌اي مثبت به آنها بدهد.
كاهش اضطراب رياضي از طريق رفع اشكال و بازگشت به مفاهيم اوليه، به كار بستن شيوه‌هاي جديد آموزش، ايجاد فضايي شاد و پرانرژي، پذيرش اشتباه و خطاي شاگردان، تشويق به پرسش‌هاي كلاسي و درك اشكالات دانش آموزان از جمله نكاتي است كه آموزگاران براي كاهش اضطراب رياضي در ميان شاگردانشان مي‌توانند به كار بندند.
احساس خجالت و شرمساري، احساس مشتركي است كه اغلب دانش آموزاني كه نمي‌توانند پاسخ‌هاي صحيح مسائل رياضي را بنويسند، بدان دچار مي‌شوند.
آموزگاران بايد آگاه باشند فرصتي كه براي حل مساله به دانش آموزان مي‌دهند، متناسب با سختي و پيچيدگي مساله باشد.
آموزگاراني كه انتظار دارند دانش آموزان همواره جواب صحيح را به دست آورند، آنها را دچار اضطراب و نگراني مي‌كنند و موجب شرمساري آنها جلوي دوستان و هم كلاسي‌هايشان مي شوند.
همين امر موجب مي‌شود كه اين گروه از دانش آموزان از مطرح كردن پرسش‌هاي خود سر كلاس اجتناب ورزند.
5ـ با خوش رويي و روحيه‌اي شاد تدريس رياضي را آغاز كنيد. آموزگاراني كه عصباني، خسته و پرخاشگرند و با كج خلقي به دانش آموزان درس مي‌دهند، جوي منفي و ناخوشايند در كلاس حاكم مي‌كنند كـه موجـب تـرس و دلـهــره دانـش آموزان مي‌شود.
